Poniżej znajduje się słownik pojęć aikido, który ma za zadanie przybliżyć terminologię związaną z treningiem. Ze względu na wieloznaczność niektórych japońskich terminów, do słownika zostało wybrane znaczenie najbliżej związane z aikido.
A
aikido – samo słowo oznacza sposób lub drogę (do) uzyskania harmonii (ai) energii wewnętrznej (ki). Jako sztuka walki polega na skutecznej obronie przed niesprowokowanym atakiem, bez użycia własnej siły, lecz z wykorzystaniem siły atakującego.
aikidoka – osoba trenująca aikido.
Aikikai – fundacja uznana oficjalnie przez rząd japoński w roku 1940 (najpierw jako Kobukan, a później Aikikai). Na jej czele stoi Doshu – Moriteru Ueshiba. Celem Fundacji jest zachowanie i propagowanie w Japonii i na całym świecie założeń aikido.
aihanmi – jedna z pozycji podczas treningu – ćwiczący stoją naprzeciwko siebie, z tą samą stopą wysuniętą do przodu.
atemi – uderzenie we wrażliwy punkt ciała, mające na celu odwrócenie uwagi atakującego lub pozbawienie go równowagi.
B
bokken – dosł.: drewniany miecz, stosowany w celach treningowych.
budo – dosł.: drogi wojenne, określenie, które wywodzi się ze sztuk wojennych i swoim znaczeniem obejmuje wiele systemów stawiających sobie bardzo różne cele. Pojęcie budo obejmuje dyscypliny nakierowane na samodoskonalenie poprzez żmudny, długotrwały trening, którego korzyści mają służyć codziennemu życiu praktykującego.
bujutsu – sztuki wojenne.
bushi – wojownik, jest synonimem słowa samuraj, które jest popularne na zachodzie.
bushido – kodeks honorowy samurajów.
D
dan – stopień. Podobnie, jak w innych sztukach walki pochodzenia japońskiego, również w aikido przyjęto opracowany przez Jigoro Kano system stopni dan.
do – droga, sposób, metoda – pojęcie odnoszące się zarówno do fizycznych, jak i duchowych aspektów treningu, nie tylko sztuk walki.
dojo – w sztukach walk miejsce gdzie praktykuję się Drogę. W klasztorach zen miejsce, gdzie mnisi medytują, ćwiczą koncentrację i oddychanie.
domo arigato – zwrot grzecznościowy, oznaczający: bardzo dziękuję.
domo arigato gozai mashta – zwrot grzecznościowy wypowiadany przez uczniów do Sensei na zakończenie treningu i oznaczający: bardzo dziękuję za trening.
Doshu – dosł.: mistrz drogi, lider. Dziedziczny tytuł lidera aikido. Po śmierci O’Sensei Morihei Ueshiba drugim doshu został jego syn Kisshomaru Ueshiba a obecnie tytuł ten nosi wnuk Twórcy – Moriteru Ueshiba.
F
fuku shidoin – asystent instruktora, najniższy z trzech stopni instruktorskich, odpowiada stopniom 2 dan i 3 dan.
G
gi – potocznie: kimono, strój do treningu.
gaku – japońska kaligrafia z nazwą szkoły, mottem lub myślą filozoficzną, zawieszana na ścianie w centralnym miejscu dojo, zazwyczaj w kamiza.
gyaku hanmi – jedna z podstawowych pozycji podczas treningu, ćwiczący stoją naprzeciw siebie w odwrotnej pozycji, jeden z prawą, a drugi z lewą stopą wysuniętą do przodu.
H
hakama – czarne lub granatowe, tradycyjne plisowane szerokie spodnie, w aikido zazwyczaj noszone od stopnia shodan.
hanmi (hammi) – postawa, pozycja – wygodna, zrelaksowana, ze stopami ustawionymi w formie trójkąta, pozwala na łatwe i szybkie przemieszczenie się w dowolnym kierunku
hara – brzuch – według Japończyków miejsce, w którym skupia się siła witalna człowieka
Hombu Dojo – główna siedziba Fundacji Aikikai i Międzynarodowej Organizacji Aikido (IAF) w Tokyo. Powstała w 1931 roku i do II wojny światowej nazywała się Kobukan Dojo. Po wojnie przyjęto nazwę Hombu Dojo. W 1968 roku oryginalny jednopoziomowy drewniany budynek został zastąpiony nowoczesną 5–poziomową konstrukcją betonową. Mieszczą się tam trzy sale treningowe liczące w sumie 250 tatami. Dzięki wsparciu i poświęceniu ludzi z wielu krajów, Hombu Dojo stało się centrum świata Aikido.
I
irimi – wejście, ruch do przodu.
J
jo – kij.
jo kata – seria indywidualnych ćwiczeń z jo.
K
kamae – pozycja obronna, podobna do pozycji, w jakiej trzyma się miecz z przodu ciała, otwarte dłonie przed sobą, palce rozstawione.
kamiza – miejsce honorowe, to, z którego się naucza, tutaj zasiada nauczyciel na początku i na końcu treningu.
kata – dosł.: forma.
katana – ostry miecz japoński o średniej długości, wyróżnia go charakterystyczna krzywizna głowni.
ki – siła witalna, energia wewnętrzna, skoncentrowana forma energii uważana za podstawę wszelkiego życia.
kohai – początkujący, młodszy uczeń.
kokyu – oddech, siła oddechu, również nazwa techniki.
kumi jo – ćwiczenia w parach z jo.
kumi tachi – ćwiczenia w parach z bokken.
kyu – stopień uczniowski (jeden ze stopni od 6 do 1 kyu).
M
maai – dystans, odległość między partnerami, jej utrzymanie jest bardzo istotne przy wykonywaniu technik. Podstawowa i bezpieczna odległość to taka, gdy obaj ćwiczący, mając ręce wyciągnięte do przodu i mogą się dotknąć koniuszkami palców.
mae ukemi – pad, przewrót do przodu.
mokuso – krótka medytacja przed treningiem, w pozycji seiza, służy oczyszczeniu umysłu.
mudansha – uczeń posiadający stopień kyu (noszący biały pas).
musubi – koncepcja więzi między uke i nage, umożliwiająca m.in. płynne wykonywanie technik.
N
nage – osoba wykonująca technikę; oznacza także rzut.
nage waza – rzuty.
O
obi – pas do gi.
omote – przód, ruch do wewnątrz (przed partnera).
onegai shimasu – zwrot grzecznościowy, w aikido oznaczający: przyszedłem żeby się uczyć.
O’Sensei – Wielki Nauczyciel, honorowy tytuł Mistrza Morihei Ueshiba, Twórcy Aikido
R
randori – styl wolny, nage wykonuje techniki na kilku uke, atakujących go z różnych stron.
rei – ukłon.
ritsurei – ukłon w pozycji stojącej, stopy złączone, ręce swobodnie opuszczone wzdłuż ciała, pochylamy górną połowę ciała o około 30–40 stopni.
ryu – styl, szkoła.
S
samurai – wojownik, termin popularny na zachodzie. W języku japońskim częściej używana jest nazwa bushi.
sankakutai – w aikido ustawienie stóp na kształt trójkąta
seiza – formalna pozycja siedząca. Siad klęczny na piętach, kolana odsunięte od siebie mniej więcej na odległość dwóch pięści, dłonie spoczywają swobodnie na udach, łokcie po bokach ciała, pozycja powinna być wygodna lecz wyprostowana, a ramiona rozluźnione.
sempai – starszy uczeń, starszy stopniem.
sensei – nauczyciel.
shidoin – instruktor, drugi z trzech stopni instruktorskich, odpowiada stopniom 4 dan i 5 dan.
shihan – mistrz, profesor, najwyższy z trzech stopni instruktorskich, odpowiada stopniom od 6 dan wzwyż.
shikko – chodzenie na klęczkach, pomaga zachować równowagę i ustabilizować pracę bioder, przygotowuje do wykonywania technik w suwari waza.
shimoza – dosł.: miejsce mniej ważne, miejsce naprzeciw kamiza, gdzie siadają ćwiczący.
shomen uchi – proste cięcie ręką lub mieczem w płaszczyźnie pionowej.
suburi – zestaw indywidualnych ćwiczeń z bokken.
suwari waza – techniki wykonywane w pozycji seiza, na siedząco.
T
tachi waza – techniki wykonywane w pozycji stojącej.
tanto – nóż, w aikido używa się drewnianej atrapy noża.
tanto dori – techniki obrony przed napastnikiem uzbrojonym w nóż.
tatami – mata.
tenkan – obrót, jeden z podstawowych sposobów poruszania się.
tsuki – uderzenie proste.
U
uke – osoba wykonująca atak.
ukemi – pad, przewrót.
uchi deshi – uczeń mieszkający z mistrzem w dojo.
ushiro ukemi – pad do tyłu.
ushiro waza – techniki obrony przed atakiem z tyłu.
ura – ruch na zewnątrz (za partnera).
W
waza – technika, zespół technik.
Y
yokomen uchi – cięcie ręką lub mieczem po łuku, w głowę lub szyję.
yoko ukemi – przewrót w bok.
yudansha – uczeń posiadający stopień dan (noszący czarny pas).
Z
zarei – ceremonialny ukłon w pozycji seiza. Siedząc poprawnie w seiza, należy położyć na macie najpierw lewą dłoń, a po niej prawą, tworząc trójkąt z kciuków i palców wskazujących. Następnie należy pochylić ciało utrzymując proste plecy.
zori – japońskie klapki.